Heden en verleden smelten samen in een rijksmonument met gouden huid

Weert is een levendig icoon rijker. Ontwerper Maurice Mentjens renoveerde het Gemeentemuseum Weert dat sinds 1982 is gevestigd in het voormalige stadhuis. Hij heeft daarmee de monumentale historische elementen van het markante rijksmonument in het centrum van de stad weer zichtbaar gemaakt en het van een compleet nieuwe museuminrichting voorzien. Maar dat niet alleen: Mentjens voegde aan de gedeeltelijk nieuwe achterbouw een spannende derde gevel toe die met zijn in het oog springende matglanzende gouden huid het aanzicht van deze tijd verbeeldt.

“Musea zijn de heilige plaatsen van onze moderne geseculariseerde samenleving”, verklaart de interieurontwerper. “En kunstwerken zijn de relikwieën van elke cultuur en die worden bewaard in musea. Daardoor is het idee ontstaan om de achtergevel van het museum vorm te geven als een met goud bekleedde reliekschrijn waarin de relikwieën van heiligen bewaard werden.

Net als sculpturen of schilderingen op de reliekschrijnen het verhaal van de heiligen vertellen, is de moderne gouden gevel voorzien van beeldschermen waarop videowerken van kunstenaars te zien zijn of lichtbeelden vertellen over lopende of toekomstige exposities. De grote ramen fungeren als vitrines voor de kunstwerken die tegelijkertijd een soort etalages of zichtdepots zijn zodat ook voorbijgangers de schatten van het museum kunnen bekijken zoals de relikwieën in een reliekschrijn.

De geheel met gouden luiken uitgeruste gevel refereert niet alleen aan de historische gevel aan de Marktzijde met de kenmerkende rode luiken voor de kruisvensters, maar is te zien als een enorme Adventskalender: achter elk luik schuilt een ‘schat’, een relikwie of kunstwerk. De luiken zijn vast maar de gevel is zo gedetailleerd, met naden van 40 mm breed tussen de luiken, dat het lijkt alsof alle luiken geopend kunnen worden. Zo voegt Maurice Mentjens als ontwerper en verhalenverteller een nieuw hoofdstuk toe aan het verhaal van het museum.

Derde gezicht

Deze nieuwe gevel omkleedt de achterzijde van het historische pand. Daarvan dateren de oudste bouwdelen met de zuidgevel aan de Meikoel uit het midden van de 16e eeuw. De tweede voorgevel aan de Markt tegenover de Sint-Martinuskerk vormt een extra schil die wordt bepaald door een grote restauratie uit 1913 in Neorenaissancestijl. Nadat eerder al aan de zuidgevel bewaard gebleven laat-Middeleeuwse gevelindelingen en raamomlijstingen zijn aangetroffen, zijn ook bij de recente verbouwing aan de oude westgevel van het historische pand een natuursteen raamomlijsting en boogconstructies teruggevonden.

Aan de kant van de Nieuwe Markt en de Muntpassage, toont het museum het derde ‘gezicht’ anno 2021: de eigentijdse gevel bekleed met een schil van het materiaal Tecu®Gold, een nieuwe legering van gerecyclede aluminium en koper. De keuze van Maurice Mentjens voor dit materiaal is weloverwogen. In tegenstelling tot messing veroudert het materiaal niet en wordt het niet bruin of zwart, maar blijft het mooi matglanzend geel, net als onze euromunten die hiervan worden gemaakt.

De gevelbekleding heeft een dikte van 1 mm. Alle platen zijn aan de randen omgezet waardoor er een grote stijfheid ontstaat. Bovendien is er achter elke Tecu®Gold-plaat een isolatieplaat met een harde persing van 20 mm dik verlijmd. Hierdoor ontstaat er een nog grotere stijfheid.

“Het materiaal verbeeldt daarnaast de grote culturele rijkdom en is een mooie verwijzing naar de kostbare historie die hier bewaard wordt voor de volgende generaties”, verklaart de ontwerper zijn keuze voor Tecu®Gold, dat in Nederland voor het eerst grootschalig is toegepast op dit museum.

Nieuwe toegankelijke entree

Aan het uiterlijk van het gebouw verandert er nog iets: de museumentree is bewust verplaatst naar de zuidelijke zijgevel waardoor het museum een herkenbare gelijkvloerse ingang heeft die makkelijker toegankelijk is voor rolstoelgebruikers. Ook is het nu mogelijk om in de expositieruimtes op de begane grond één aaneengesloten wisseltentoonstelling te creëren.

De statige entree aan de Markt met pilaren en een buitentrap, blijft de ingang voor bijzondere gebeurtenissen, zoals huwelijken, ceremoniële bijeenkomsten en muziek-, theater- en filmvoorstellingen in het gebouw.

In het in oude glorie herstelde historische hoofdgebouw is ook iets eigentijds geïmplementeerd: Mentjens heeft met veel respect een chirurgische ingreep in het bestaande trappenhuis gedaan door een opmerkelijke slanke trap toe te voegen die als een soort balkon uit de muur komt. De trap ontsluit de zolderverdieping die wordt gebruikt voor de collectiepresentatie en educatieve activiteiten.

In de nieuwbouw zijn de vluchttrap, lift, toiletten, kantoren, vergaderruimte en een bergruimte opgenomen. Zo konden de bestaande lift, de meterkasten en toiletten in het monumentale gebouw worden verwijderd zodat deze ruimtes in originele staat konden worden teruggebracht.

Unieke vitrines en meubels

Mentjens tekende ook voor de nieuwe collectiepresentatie in het gerenoveerde en gerestaureerde museumgebouw. De bestaande, maar decennialang weggewerkte, elementen zoals de lambrisering in de gangen en het originele eikenhouten plafond van de oude Raadszaal zijn weer in oude luister hersteld. De wanden van deze monumentale ruimte zijn voorzien van een textiele wandbekleding en wordt nu gebruikt voor exposities en publieksactiviteiten zoals lezingen en concerten. De ontwerper heeft alle meubels, vitrines en ophangsystemen speciaal voor Museum W ontworpen. Hierbij is zoveel mogelijk gebruikt gemaakt van duurzame en recyclebare materialen.

Zo heeft hij voor de nieuw toegevoegde zolderverdieping met de karakteristieke boogvormige spanten, een open presentatiesysteem ontworpen. Ook zijn enkele zalen voorzien van opmerkelijke ladeblokken met daarop glazen vitrines. In de met glas afgedekte lades in de verschillende ladekasten worden tientallen objecten getoond als aanvulling op de thema’s van de collectiepresentatie.

Vaste collectiepresentatie en hedendaagse kunst

De vaste collectie, op de eerste etage en de zolderverdieping, wordt gepresenteerd als een totaalconcept waarin elf menselijke levensthema’s een hoofdrol spelen. Op basis van de verhaallijnen heeft conservator John van Cauteren objecten uitgezocht uit de rijke en diverse collectie van meer dan 17.000 stukken religieuze kunst en de regionale historie - van schilderijen, textiel, zilver en beeldhouwwerk tot keramiek, glas, archeologische gebruiksvoorwerpen en videokunst.

Zo is er in de themazaal over het lichaam aandacht voor het naakte lijf, maar ook voor kleding en versieringen in de vorm van sieraden en tatoeages. Het thema Macht en Pracht krijgt onder andere gestalte door een imposant groepsportret, monumentale beelden en overdonderend zilverwerk. Vier laat middeleeuwse stadskannen en schuttersattributen tonen de burgerlijke macht en pracht.

Het thema ‘Inspanning-ontspanning’ toont topstukken uit de rijke geschiedenis op het gebied van ambachten en kunstnijverheid. Van de bloeiende lakenindustrie in 15e en 16e eeuw tot tin-gieters, klokkenmakers en zilversmeden in de 18e tot en met de 20e eeuw, waarvan de Kunstwerkplaatsen Esser tot een van de grootste ateliers voor religieus zilverwerk in Nederland uitgroeide. Mentjens paste bij elke thematische ruimte telkens een andere kleur toe. Zo dwaalt de bezoeker door de steeds veranderende sferen van de verschillende museumzalen als een wandeling door het leven.

Op de begane grond en in de Raadszaal op de eerste etage presenteert Museum W wisselende tentoonstellingen hedendaagse kunst. Voor de programmering hiervan zoekt curator Patricia van der Lugt aansluiting bij de hoofdthema’s identiteit en zingeving, bij de thema’s van de collectiepresentatie of kan op een andere manier gerelateerd worden aan de collectie van het museum.
 De openingsexpositie Forever Endeavour wordt gemaakt door de in Weert geboren en internationaal bekende ontwerper Job Smeets (1969) van Studio Job. In de Raadszaal op de eerste etage wordt de presentatie Gaze into Space getoond met foto’s van de Nederlands-Hongaarse fotografe Satijn Panyigay (1988). In opdracht van Museum W fotografeerde ze het lege museumpand vlak voor de verbouwing van start ging. Speciaal voor de twee grote beeldschermen in de nieuwe buitengevel realiseerde kunstenaar/fotograaf Emily Bates (1970) het eerste tijdelijke videoproject getiteld: Lost Spring. Lost Year.

Meer informatie over deze projecten is te vinden op: https://www.museumw.nl

Mentjens weet door zijn ontwerpkracht zowel het uiterlijk als het inwendige deel van het museum een spannend evenwicht te geven tussen het historische en het eigentijdse. Zo krijgt het monument een historisch-modern gezicht en vertellen de collecties van toen de rijkgeschakeerde verhalen van nu. Dat de ontwerper aan het rijksmonument een eigentijds accent van grote allure wist toe te voegen, heeft geresulteerd in de waardering van zowel de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed als de Monumentenwelstandscommissie van de gemeente Weert.